Künüchü
Süüchüm wapatükanak küyüm, wapanashpütük chüya a augükna sasü anaj a yamkaank.
Wapashpütük yak’anauchaba elümtsüm-elüm apkalachnaka Süüchüm. Wasa anaj a
yamkaank wapatajmal yügü yajanü jalajaljna tsük wapawal p’üchwaukach, gaayü
tsük jüüma.
Jamjam
wapapshlamnal künüchü yakshlü anaj a küyüm a yamkaank, wapamünak atüchüyach,
künchükal yamkaank gan wapaukük aukülüch tsük sasü wapakatül gakga. Wee
apkalachka Süü wapashpütük chüyach a pashtray tsük jamjam kümaichü wapalayak,
künchükal wapanakütükal aljach a düpüt sasü aukülach aubanachka, gütskam
mütsüjna.
Sasü chüyach a pashtraywaw wüpuwuyümalak chüya a
aagatr a pashtray, wapawül bayak agütsatskachka a düür.
Wee
yamkaank wapautüshkak pashtrayka yajnatashküyüwütr sasü ajmay. Gülalak
wapakatük Mamayatü tsük ajnauküwün ajmay wapamkünak chüya a atünükach. Wee
ajmay katük güshchü chüyach wapankünakük, wapkagainapün sasü katük düpüt
wapkamülak atükna.
Pashtray
wapankashnak ajmay tsük wapachwakük. Yamkaank tsük aagatrka wüpuwuwak yagap
yankashnüwütr ajmayka. Wawü wüpuwujanak yejwül a kalü tsük güina a kalü. Chüpü
wüpuwunpasnak wüpuwuchwakük tsük wüpuwumünak yajajtrü kata chüya a aikün.
Wawü
wüpuwugülwal kata aikün. Chüya a amaja yaajna yejwül a kalü wapaknal yala, sasü
güina a kalü wapajük sasü aikün yagüüwütr yagüüp tsük yagülülüwüwütr, mükna
wapajkaamak ajakach.
Sasü
yejwül a kalü wapankashnak kajwuk münüwü tsük wapaulülal küntülchü gujmna
wapauklü. Wapkasak sasü yejwül a kalü wapauklak yajanü chüya a yamkaankna
yauyalüwütr aagatrnaka yaajna wapamlüwal sasü aikün wapanauklüka aagatrnaka,
ganküsü yanakütaba. Atüchüyach wapashpütük yanpasnüwütr atalü, yasnatsütsüwün
aagatrka ajkaamük.
Yüüjna
yaukün sasü ajmay wapkamülak atalüjna tsük wapkawak aukütsajanütr katükaba
yukach küntül gujmna wapawü güüjü yaubanüwütrpün.
Wee
kajwuk atük a yawatr pakakak gan wapkamüjamnük yapüratrüyü anümskü tsük
agütsatska küsa anaj a yukachtsüm tsük tsajaytsüm.
(en Español)
Cuando Süüchüm creó el mundo, hizo salir de una cueva a la primera mujer.
Salió sin proceder de padres por obra de Süüchüm.
Esta primera mujer tenía el poder de convertirse a voluntad y era la dueña del
guanaco, el ñandú y las mulitas.
El carancho que estaba
vigilando al ver la primera mujer del mundo, se quedó triste, porque la mujer
no dejaba sobras y él pasaría hambre. Así por obra de Süü salió el primer hombre y
el carancho se alegró mucho, porque iba a conseguir gran parte de los
desperdicios de su caza, como las vísceras.
La primera pareja tuvieron
un hijo varón, que eran objeto de su profundo amor.
Así la mujer mandó al esposo
a acorralar a los animales. Y entonces llegó el Mamayatü (“zorro legendario”) y asustando a los animales provocó un
desbande. Así los animales más pequeños dispararon primero, siguiéndoles los
más grandes dispersándose por la tierra.
El hombre fue a buscar la
hacienda y se perdió. La mujer y su hijo se fueron también en busca de sus
animales. Ambos se convirtieron en yegua blanca y potrillo blanco. Tanto
anduvieron que se perdieron y se quedaron a vivir junto a una laguna.
Ellos jugaban y galopaban
junto a la laguna. Un día mientras la yegua blanca pastaba, el potrillo blanco
se metió a la laguna a beber agua y retozar, donde murió ahogado.
La yegua blanca lo buscó por
todos lados y lo llamaba para que vuelva. Dicen que la yegua blanca se volvió a
convertir en una mujer para llorar a su hijo mientras le cantaba a la laguna
que le devolviese a su hijo sin obtener
nada. Triste salió a vagar al campo, recordando a su hijo muerto.
Desde entonces los animales
se dispersaron por la tierra y fueron libres sin más dueño que quien fuera
capaz de cazarlos.
Así todos los seres de la
tierra que vendrían no debían de olvidar el respeto y el cariño a aquella
primera dueña y señora.